کاهش شدید ارزش لیر در ترکیه هم زمان با کاهش ارزش ریال در ایران می تواند برای کشورمان به مثابه فرصت و تهدید توامان باشد. در نگاه اول کارشناسان معتقدند کاهش ازش لیر می تواند یک تهدید به حساب آید که عمده این تهدید را می توان در خروج ارز از ایران برای خرید مستغلات و سایر دارایی ها در ترکیه با توجه تبلیغات روزافزون در کنار فرصت اقامت، دید. از سوی دیگر این موضوع می تواند ارزش صادرات ایران به ترکیه را برای صادرکنندگان با کاهش روبرو سازد که این امر برای شرایط تجاری ایران در زمان تحریم بسیار پرخطر است.

اما از منظر فرصت، کاهش هم زمان این دو پایه پولی را برای ایران و ترکیه باید یک فرصت دانست زیرا موجب افزایش روابط اقتصادی می شود ضمن اینکه زمینه برای خروج دلار از مبادلات تجاری دو کشور را نیز فراهم می کند.

نکته مشابه اقتصاد ایران و ترکیه در ماه‌های اخیر این موضوع است که دو اقتصاد مشمول تحریم‌های یکجانبه آمریکا شده و ارزش پول این دو کشور به‌شدت کاهش یافته است. بر اساس آمار طی یک سال اخیر ارزش ریال در مقابل دلار حدود ۱۷۶ درصد کاهش یافته در حالیکه در همین بازه زمانی ارزش لیر در مقابل به میزان ۹۷ درصد کاهش را تجربه کرده است. همچنین بر اساس آمارها نرخ تورم نقطه به نقطه ترکیه در ماه جولای ۸/ ۱۵ درصد بوده و براساس آخرین آمار بانک مرکزی در تیرماه نرخ تورم در ایران  ۱۸ درصد اعلام شده است.

رشد 59 درصدی صادرات ایران به ترکیه

ایران به عنوان دوازدهمین صادرکننده به ترکیه، سهم 2/3 درصدی از کل واردات ترکیه را تشکیل می دهد. براسا س آمار در سال 2017 میزان مبادلات تجاری ایران با ترکیه به ۷/ ۱۰ میلیارد دلار رسیده که این رقم نسبت به سال قبل ۱۱ درصد را تجربه کرده است. دراین سال سهم صادرات ایران به ترکیه به ۵/ ۷ میلیارد دلار رسیده که این رقم نسبت به سال قبل، ۵۹ درصد رشد داشته است. ۵۰ درصد صادرات کشور به ترکیه محدود به ۱۰ قلم کالای صادراتی بوده که عمدتا فلزات خام و محصولات پتروشیمی است. مهم‌ترین کالاهای صادر شده به این کشور نفت، گاز و فرآوردهای نفتی و مس است که افزایش نسبی قیمت نفت و گاز در سال گذشته باعث شد که ارزش دلاری صادرات به این کشور افزایش یابد. آمارها نشان می‌دهد که این کشور در طول چهار ماه نخست سال جاری میلادی 3.077 میلیون تن نفت خام از ایران وارد کرده است.

اما در طرف مقابل ایران به عنوان هشتمین مقصد صادراتی ترکیه در سال ۲۰۱۷ با افت ۳۴ درصدی نسبت به سال قبل از آن رقم ۳/ ۳ میلیارد دلاری را نشان می دهد. عمده واردات ایران از ترکیه نیز شامل کالاهای اساسی، میوه‌ها، محصولات چوبی و فلزی بوده است.
تجارت ترجیحی نیز ایران و ترکیه را به هدف گذاری 30 میلیارد دلاری نزدیک نکرد
در سال‌های قبل دو کشور برای رسیدن به سطح تجاری ۳۰ میلیارد دلار در سال‌های آتی، هدف‌گذاری کردند، هر چند به نظر نمی‌رسد این روند در کوتاه‌مدت محقق شود. هر چند که در سال های پیش از آن نیز ایران و ترکیه برای تسهیل روابط اقتصادی موافقت نامه هایی را امضا کردند مانند موافقت نامه سال ۱۳۳۴ موافقت‌نامه درمورد تسهیل و بسط ترانزیت و حمل و نقل مسافر و کالا بین ایران و ترکیه و یا موافقت نامه های همکاری که در سال 57 و 93 د رمورد تجارت ترجیحی میان این دو کشور منعقد شد و براساس آن توافق شد تا 140 فقره از کالاهای صادراتی ایران، شامل اقلام کشاورزی، شیلات و مواد غذایی و ۱۲۵ فقره از کالاهای صادراتی ترکیه شامل تولیدات صنعتی، تحت پوشش تخفیف تعرفه‌های گمرکی قرار گرفتند نیز نتوانست ایران را به هدف گذاری 30 میلیارد دلاری نزدیک کند.

تمایل قدرت های منطقه ای و دنیا به بازنگری در مدل های تجاری با توجه به تحریم های آمریکا

محمدرضا مودودی معاون سازمان توسعه و تجارت ایران در گفتگو با اگزیم نیوز در مورد کاهش ارزش و قدرت لیر و ریال ایران و ترکیه در برابر دلار و تهدیدها و فرصت های پیش رو برای بسط مبادلات تجاری بین دو کشور اظهار داشت: وقتی ارزش ریال کاهش پیدا می کند صادرات در فرایند اجرا از رونق بهتری برخوردار می شود د رمقابل وقتی لیر ترکیه هم کاهش پیدا می کند برای آنها هم صادرات افزایش بیشتری پیدا می کند اما نکته مهم این است آنچه که یک فرصت صادراتی برای ایران و ترکیه به وجود می آورد توازن نیز به همراه دارد که به جای آنکه صادرات و واردات یک سویه باشد، مبادلات در مسیر مشخص و دوسویه هدایت شود.

وی در ادامه افزود: اما نکته بعدی که حایز اهمیت توجه به این نکته است که در شرایط تحریم بیشتر هدف ما تامین و تنظیم نیاز بازارهای داخلی است بنابراین کشورهایی که بتوانند با قیمت پایین تر کالای مورد نیاز ما را در اختیارمان قرار بدهند در اولویت هستند.

به اعتقاد معاون سازمان توسعه و تجارت ایران چنانچه ترکیه بتواند بخشی از کالاهای اساسی و اقلام مورد نیاز و نه لوکس را برای کشورمان تامین کند، این یک فرصت تجاری برای ایران فراهم می شود که قابل توجه است. اما وقتی بحث تحریم ترکیه نیز در کنار تحریم ایران مطرح می شود در حالیکه روسیه نیز در تحریم است این امر دنیا را به این سمت سوق می دهد که قدرت های منطقه ای خودشان را جدی بگیرند و برای توانمندی های اقتصادی و استراتژیک خود برنامه ریزی داشته باشند و خودشان را تنها با بازارهای آمریکا تطبیق ندهند.

معاون سازمان توسعه و تجارت ایران مهم‌ترین چالش‌ اقتصادی ترکیه را بدهی شرکت‌های خصوصی به بانک‌های خارجی، کسری حساب جاری و تکیه رشد اقتصادی به اعتبارات کوتاه‌مدت عنوان کرد و افزود: برای اقتصاد ترکیه نگرانی از بازپرداخت اعتبارات باعث شده تمدید اعتباردهی به شرکت‌ها با کاهش چشمگیر روبه رو شود که این مسئله منجر به کاهش رشد اقتصادی ترکیه شده، اما آنچه که قابل توجه حجم بالای بدهی خارجی این کشور است که نزدیک به ۶۰ درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل می‌دهد و تاثیر به سزایی در شاخص های اقتصادی این کشور دارد.

مودودی با اشاره به اینکه در هر دو کشور، بالا رفتن نرخ تورم و کاهش رفاه مصرف‌کننده نیز یک تهدید به حساب می‌آید وبه  نظر می‌رسد از نگاه اقتصادی وضعیت و آسیب‌های مشابهی وجود دارد، در مورد میزان بدهی خارجی ایران ابراز داشت: بدهی خارجی ایران نسبت به کل تولید ناخالص داخلی کمتر از ۵ درصد است و در این خصوص افزایش نرخ ارز، تهدید قابل توجهی را متوجه اقتصاد ایران نمی‌کند. در اقتصاد ایران، مهم‌ترین تهدیدات اقتصادی را می‌توان تحریم‌های یکجانبه آمریکا، رشد بالای نقدینگی، کسری بودجه و وضعیت نامناسب نظام بانکی عنوان کرد.

مودودی تصریح داشت: اگر قرار باشد ابزاری مثل دلار برای تحت فشار قرار دادن دولت ها باشد در کنار سایرابزارها مانند سوئیفت و یا خطوط کشتیرانی که با جی پی اس عمل می کند اگر بخواهند ابزاری برای تحریم باشند، یعنی اقتصاد دیجیتال و آسیب پذیر باشد و بتواند به راحتی کشورها را تحت فشار قرار دهد این امر موجب می شود که دنیا به سمت بازنگری در روش ها و مدل های تجاری خود تمایل پیدا کند.

جنگ جهانی اقتصادی با دلار امریکایی

بایزید مردوخی اقتصاددان درگفت و گو با اگزیم نیوز با اشاره به اینکه تحریم های امریکا درمورد کشورهای منطقه و خروج یک جانبه آن از برجام از یک سو و فشار بر کشورهای اروپایی درجهت عدم ارتباط با ایران و رعایت تحریم ها یک جنگ جهانی اقتصادی را شکل داده است، اظهار داشت: در این زمینه استفاده از ظرفیت های منطقه ای می تواند به عنوان بهترین راهکار مطرح باشد.

وی با تاکید براینکه ایران می توانست به جای اینکه واردکننده کالا از ترکیه باشد، از بازار این کشور برای صادرات تولیدات خود استفاده کند، یادآورشد: ظرفیت مغفول صنایع تبدیلی و معدنی درمناطق غرب کشور بسیار است که ظرفیت ایجاد صنایع تبدیلی کشاورزی را دارند اما از این مزیت برای صادرات بهره برداری نشده است.

 مردوخی گفت: با استفاده از ظرفیت های طبیعی مناطق مختلف کشور از جمله استان های مرزی و بهره مندی از فناوری های پیشرفته می توان ارزش افزوده بسیاری را برای تولیدات رقابتی ایجاد کرد. ضمن اینکه قیمت تولیدات داخلی باید به گونه ای باشد که بتوان با صادرکنندگان رقیب در کشورهای همسایه رقابت کرد.

این اقتصاددان معتقد است از آنجا که ترکیه عضو ناتو است به احتمال زیاد دولت آمریکا در صورتی که بتواند کشیش امریکایی زندانی در ترکیه را آزاد کند، به بحث تحریم ها در مورد ترکیه پایان می دهد زیرا امریکا تعهد دارد که ترکیه را برای ناتو حفظ کند.

وی خاطرنشان ساخت: ترکیه بزرگترین ارتش ناتو را دارد. یک ارتش سرکوبگر که در اروپای شرقی و خاورمیانه کارایی بسیار دارد و مورد تایید قدرت های جهانی است. براین اصل آمریکا نمی تواند به راحتی از ترکیه صرف نظر کند. بنابراین بعید است که تحریم ها علیه این کشور و سقوط ارزش پول ملی ترکیه در برابر دلار ادامه داشته باشد.

مردوخی از روابط سیاسی مشخص ایران و ترکیه یاد کرد و گفت این مسئله در مبادلات تجاری نیز قابل بسط است اما باید با برنامه ریزی استراتژیک و هدفمند همراه باشد. یکی از خلاء های موجود برای توسعه همه جانبه همکاری های تجاری منطقه ای و جهانی که  دستیابی به بازارهای جدید را هموار می کند، ضعف دیپلماسی اقتصادی کشوراست که باید مورد توجه قرار گیرد.

وی در مورد بحث مطرح شده درمورد اتحاد کشورهای آسیایی در انجام مبادلات تجاری بدون دلار برای عبور از تحریم ها یی که شامل ایران، ترکیه ، قطر و روسیه می شود گفت: دلار تنها به امریکا مرتبط نیست و بین 60 تا 70 درصد ذخایر بانکی جهان را تشکیل می دهد و هیچ کشوری نمی تواند با حذف دلار از مبادلات تجاری خود به کشوری خودکفا تبدیل شود. در این زمینه کمتر کشوری پیدا می شود که با دلار سروکاری نداشته باشد بنابراین حذف دلار از مبادلات تجاری کشورهای منطقه راهکارهایی است که هنوز مورد آزمون و تجربه قرار نگرفته است و شاید در آینده این ایده عملیاتی شود ولی تا کنون سابقه نداشته و اجرایی نشده است.

این اقتصاددان معتقد است که شرایط کنونی افت ارزش پول ملی دو کشور و تحریم های آمریکا یک فرصت است که سیاستگذار می تواند از آن در صورت برنامه ریزی صحیح استفاده کند. ترکیه می‌تواند وظیفه تامین اقلام مورد نیاز بازارهای ایران را بر عهده بگیرد و با هزینه کمتر از ماه‌های قبلی، بخشی از واردات کالا به کشور از طرف این همسایه غربی صورت گیرد.